La nuit du bûcher

Roma, mùa đông 1598, có một tu sĩ trẻ từ Avila đến để dự buổi thi hành án của Tòa Tra (Inquisition) đối với một người lạc giáo nổi tiếng Giordano Bruno, tại Campo dei Fiori. Câu truyện không thuật lại tâm lý của kẻ tử tội, mà dưới đôi mắt và các giác quan của một chàng tu sĩ trẻ đẩy nhiệt huyết, lịch sử của Tòa Tra, của các dòng tu như Đa Minh, Phan Sinh, Cát Minh, Dòng Tên dần dần hiện lên trong bối cảnh của thành Roma thế kỷ XVI, khi Giáo hội mạnh tay bênh vực đạo lý chính truyền của mình bằng các giàn hỏa thiêu. Buộc các kẻ lạc giáo, những người rao truyền một giáo lý khác với những gì mà Giáo hội công giáo gìn giữ và bảo vệ.

Suốt 250 trang viết liên tục không phân chia theo chương hồi mà liền một mạch từ đầu đến cuối, câu chuyện được chen vào bởi những khám phám của chàng tu sĩ trẻ về đời sống sinh hoạt của Roma. Những sinh hoạt, tổ chức, những điều mới mẻ qua con mắt và giác quan của một người đến từ nơi khác. Sándor Márai viết cuốn sách này vào năm 1974 trong thời gian lưu lạc đến Italia. Nhà văn người Hungari không chủ ý dựng lại vụ án Giordano Bruno vốn là biểu tượng của sự xung đột giữa lý trí và tôn giáo, giữa khoa học và thần học, như các vụ án khác của Galile, của Copernic, v.v… nhưng nhẹ nhàng dựng lên toàn bộ một xã hội Roma qua đêm đợi xử án trong từng chi tiết. Và qua đó, ta thấy một xã hội hiện đại của những năm 70 ở Đông Âu, cụ thể là Hungari, một thứ Tòa Tra khác đang tỏa bóng xuống toàn bộ đời sống của người dân các nước trong khối Sô Viết. Có cái chết êm dịu nhân danh công lý, nhân danh giáo điều, nó từ từ đưa người ta đến đoạn đầu đài của ý thức hệ toàn trị.

Đó là câu chuyện “đêm giàn thiêu” của nhà văn người Hung, Sándor Márai (1900 – 1980) mà các bạn có thể tìm đọc bản tiếng hung hay bản dịch tiếng pháp vừa mới ra mắt do nhà Albin Michel hối cuối năm 2015 với tựa đề “La nuit du bûcher”.